شرح حال اجمالی مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی حاج میرزا یدالله دوزدوزانی تبریزی مدظله العالی
حضرت آيت الله حاج میرزا یدالله عباس زاده رفیع، معروف به دوزدوزانی تبریزی، فرزند حاج عبد الحميد، فرزند حاج عباس، و او فرزند حاج الله وردی، به سال 1314ش، برابر با 1354ق، در خاندانی متدين و مذهبی در محله ی پل سنگی شهر تبريز چشم به جهان گشود.
پدر ايشان از تجار متدين و نيكوكار شهر تبريز بود و اجداد معظمٌ له سال ها پیش از تولد وی، از روستای دوزدوزان، واقع در هفتاد كيلومتری شهر تبريز، به اين شهر مهاجرت و در آن جا رحل اقامت افکنده بودند.
تحصيلات مقدماتی و سطح
معظمٌ له در سال 1322ش و جهت فراگيری ادبيات فارسی و عربی وارد مكتب خانه شد و تحصیلات خود را نزد مرحوم حاج مير محمود آقا -كه در شهر تبريز شهرت به سزايی داشت- و نيز مرحوم حاج آقا ميرزا فرج الله فرا آموخت.
شوق تحصیل دانش های دینی، او را در سال 1325ش به مدرسه ی دینی حسن پاشا -واقع در ميدان صاحب الامر(عج) کشاند و حضرت آیت الله دوزدوزانی در اندک مدتی با علاقه‌ی شديدی كه به فراگیری دانش داشت، در بين هم دوره های خود شاخص گرديد. از اساتید ایشان در آن مدت سه سال می توان به عالم ربانی، حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزا رسول شاهدی اشاره نمود.
آنگاه در سال 1329ش، جهت استفاده از ديگر اساتيد آن روزگار تبریز، در مدرسه‌ی علميه‌ی طالبيه – مسجد جامع تبريز- مشغول به تحصيل شد و دروس ادبیات، منطق، اصول و شرح لمعتين مرحوم شهيد ثانی را در محضر اساتيدی چون حضرات: مرحوم شیخ حسن چلوپز (حاشیه ی ملا عبدالله)، مرحوم میرزا آقا باغمیشه ای (مغني اللبیب)، مرحوم حاج ميرزا علی اصغر باغمیشه ای (شرح لمعه)، مرحوم حاج ميرزا علی اصغر اخی جهانی، مرحوم حاج سيد رضا مرندی (شرح لمعه)، مرحوم حاج ميرزا ابو الفضل صدیق سرابی (معالم الأصول) و مرحوم سید هادی خسرو شاهی (شرح لمعه) فراگرفت.
ناگفته نماند که حضرت آیت الله دوزدوزانی از آغاز طلبگی به تدریس ادبیات در مسجد “خاله اوغلی” تبریز اشتغال داشت و به تربیت طلاب می پرداخت.
مهاجرت به قم
معظمٌ له در حالی كه هنوز به سن هجده سالگی نرسيده بود، در سال 1332ش و جهت تكميل آموخته های خويش به شهر قم هجرت فرمود و باقی دروس سطح را نزد حضرات آیات: میرزا محمد مجاهدی تبریزی، شیخ احمد پایانی، سید حسین قاضی طباطبایی، شیخ راضی نجفی تبریزی(ره) و … به استفاده نشست.
تحصيلات اجتهادی
ایشان در سال 1337ش و پس از درگذشت والد مکرمش به حج بیت الله الحرام و مسجد النبی و نیز زيارت عتبات عاليات نایل آمد و پس از بازگشت، تحصيل دروس خارج را در محضر اساتيد بزرگ آن دوران آغاز نمودند.
معظم له در درس خارج فقه مرحوم آيت الله العظمی حاج سید حسین طباطبایی بروجردی(ره) که در حرم حضرت معصومه(ع) برپا می شد، به مدت سه سال شركت نمود و پس از درگذشت ايشان، مدتی در درس اصول رهبر کبیر انقلاب آيت الله العظمی سید روح الله موسوی خمينی(ره) كه در مسجد سلماسی تشكيل می‌شد، حاضر آمد. وی همچنین از دروس حضرات آیات عظام: سید محمد رضا موسوی گلپایگانی، میرزا هاشم آملی، سید محمد محقق داماد یزدی و شیخ حسن فرید اراکی(ره) نیز کامیاب شدند.
همچنین در محاضرات خارج فقه و اصول مرحوم حضرت آیت الله العظمی حاج سید کاظم شريعتمداری(ره) حضور محققانه جسته، مدت 25 سال تمام از افادات علمی ایشان در فقه و اصول مستفید گشت.
معظمٌ له يكی از شاگردان مبرز و برجسته‌ی آن فقيد سعيد است كه تقريباً يك دوره‌ی كامل خارج فقه و اصول را در مدت 25 سال از محضر ايشان فراگرفت و بنیه ی اجتهادی خود را در کلاس های درس ایشان استحکام بخشید.
ناگفته نماند که نامبرده در ایام مسافرت خود به عتبات عالیات که حدود یک ماه به طول انجامید، از محضر اساتید حوزه¬ی دانشگاه بزرگ علوی(ع) در نجف اشرف مستفید شده، به محاضرات حضرات آیات عظام: حاج سید ابو القاسم موسوی خویی، حاج سید محسن طباطبایی حکیم و حاج سید محمود شاهرودی حاضر آمد.
درس فلسفه
وی همچنین در کنار دروس متداول فقهی و اصولی حوزه، از علوم عقلی غافل نشده، در کلاس¬های درس اسفار مرحوم علامه حاج سيد محمد حسين طباطبايی تبریزی(ره)، صاحب تفسير شریف “الميزان” شركت نمود و در ضمن آن، يك دوره درس منظومه‌ی حاج ملا هادی سبزواری؛ را به عده‌ای از فضلای حوزه تدريس نمود.
علاقه به معارف قرآنی
در پی حرکت با برکت مرحوم علامه طباطبایی(ره) برای خارج کردن معارف قرآنی از دروس حاشیه¬ای حوزه، و نیز شوق درونی آیت الله دوزدوزانی تبریزی به تفسیر قرآن، از سال 1382ق، برابر با 1342ش به تشکیل حلقات تفسیر قرآن اهتمام جست و با ترتیب سُوَر قرآنی که پس از مدتی جای خود را به تفسیر موضوعی داد، به شرح و تبین کتاب الهی مشغول شد.
حاصل این جلسات که حدود 50 سال به طول انجامید، در کنار سه جلد تفسیر موضوعی قرآن که به انتشار رسیده، دفاتر متعددی است که هنوز به زیور طبع آراسته نشده و به خواست الهی به چاپ خواهد رسید.
اجازات علمی
آیت الله دوزدوزانی تبریزی هر چند در صدد کسب اجازات نبوده، ولی به جهت درخشش های علمی در میان بزرگان و اساتید سترگ حوزه، به دریافت اجازاتی نایل شده اند.
خدمات مذهبی – اجتماعی
معظمٌ له علاوه بر تدريس و تبليغ احكام الهی در شهرهای قم، تهران، كرج و تبريز خدمات اجتماعی شايانی نيز داشته اند که بخشی از آن ها عبارتند از:
*احداث مسجد جواد الائمه(ع) در خيابان جيحون شهر تهران كه به نام مسجد حاج كاظم و به طرز نیکویی اداره می شود و مورد استفاده ی مومنین است.
*بازسازی مسجد تاريخی شصت و سه ستون تبريز كه قدمت چهار صد ساله دارد و در سال های اخير متروكه بود كه با تلاش های معظمٌ‌له مرمت و تعمير شد و هم اكنون يكی از مساجد فعال شهر تبریز است.
*تعمیر کتابخانه ی مدرسه ی طالبیه ی تبریز.
*اعزام مبلّغ به نقاط مختلف
ايشان در طی سال های 50 تا 57 ش، مبلغينی را جهت آموزش مسائل دينی به روستاييان و جلوگيری از گسترش عقايد منحرفين و غلات به شهرستان كليبر و 500 روستای اطراف آن در استان آذربايجان شرقی اعزام نمودند و همچنين با هزينه¬ی شخصی خود، استراحت گاهی مجهز برای مبلغين اعزامی تاسيس نمودند.
از جمله خصوصيات اين دوره ها اين بود كه با مبلغ اعزامی شرط می شد نبايد از ديگران حق تبليغ درخواست نمايد. اين نوع تبليغ، تأثير به سزايی در آن منطقه داشت. اين طرح، بعدها تا حدودی در مناطق ديگری بمانند بخش زاغه از توابع خرم‌آباد و هشترود و شهر ری نيز اجرا شد.
*مبارزه ی فکری با منحرفين اعتقادی
با توجه به گسترش بيش از پيش فعاليت گروه های منحرف و فرقه های ضاله بمانند صوفيه و بهاييت و وهابيت در سال¬های اخير، حضرت آيت الله دوزدوزانی با همكاری مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ داود الهامی و حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محمد مردانی، در سال 1375ش، موسسه‌ای برای مبارزه با اين تحركات با نام (موسسه ی دفاع از حريم اسلام) تاسيس نمودند و در اين راه چندين جلد كتاب جيبي به چاپ رسانيده و به صورت رايگان منتشر ساخته‌اند كه در اين جا به نام بعضی از كتب انتشار يافته از سوی اين موسسه اشاره می گردد:
1. تصوف از ديدگاه ائمه ي اطهار:؛
2. پيدايش تصوف در ميان شيعيان؛
3. فرقه های نعمت اللهی و گنابادی؛
4. فرقه های ذهبيه و اويسيه و خاكساريه؛
5. سيری كوتاه در مرام اهل حق (علی اللهيان)؛
6. دو محور عقايد وهابيان؛
7. بهاييت مولود تصوف.
همچنين اين مؤسسه اقدام به خريد و پخش ديگر كتبی كه در اين رابطه برای افراد مفيد است، می نمايد و برای مطالعه به شکل مجانی در اختیار افراد به ویژه طلاب قرار می دهد.
*تأسيس جلسات مذهبی
معظمٌ له جهت تبليغات مذهبی و پاسخگويی به نياز نسل نوخاسته، جلسات مذهبی ای را با شيوه ای نوين تأسيس نمودند که اين جلسات در دو بخش بزرگسالان و نوباوگان تشكيل می شد:
1) جلسه ی دينی مكتب علی(ع) در سال 1353 ش در شهر تبريز تاسيس گرديد. اين جلسات در آن زمان به شيوه ی خاصی با استفاده از تريبون سخنرانی و صندلی برای شركت كنندگان به صورت هفتگی و سيّار برگزار می گرديد و اكثر شركت كنندگان آن از طبقه ی جوان و تحصيل‌كرده بودند.
2) جلسات هفتگی براي تربيت دينی نوباوگان هفت تا دوازده ساله در پنجاه مسجد شهر تبريز كه توسط هشتاد نفر از روحانيون و معممين و تجار آن شهر اداره می شدند و در مجموع، حدود هزار نفر در آن جلسات شركت می كردند. شركت كنندگان در اين جلسات علاوه بر آموزش قرآن، به آموختن احكام و عقايد و سرودهای مذهبی و روش مناظره با مخالفين می پرداختند.
تدريس
همانطور که اشاره شد، حضرت آیت الله از آغاز طلبگی در مدرسه ی دینی طالبیه به تدریس و تربیت طلاب اشتغال داشتند که پس از مهاجرت به قم نیز این رویه ادامه پیدا کرد.
تدریس و تربیت طلاب برای حضرت آیت الله دوزدوزانی چنان جاذبه ای داشته و دارد که هرگز راضی به تعطیل آن نشده و به استثنای چند سالی که اجباراً از آن محروم شد، همیشه در این سمت مقدس و متعالی به افاده می پردازد.
ایشان پس از تدریس دروس سطح به شکل مکرر، در پی درخواست افاضل حوزه و در سال 1400ق به تشکیل حلقات خارج فقه و اصول پرداخت که درس خارج فقه همچنان ادامه دارد.
تعدادی از طلاب و افاضل علوم دینی از دروس حضرت آیت اللهی در مسجد امام زین العابدین(ع) مستفید می شوند و برخی نیز به مکتوب کردن آن می پردازند که کتاب “البیان الباهر في صلاة المسافر” در دو جلد، از آن جمله به شمار می رود.
در گفتار بزرگان
در این بخش از شرح حال حضرت آیت الله دوزدوزانی به بازگو نمودن اوصاف ایشان از زبان دو استاد بزرگ وی می پردازیم:
*آیت الله شریعتمداری:
جناب العالم الفاضل، علم الأعلام، حجة الإسلام والمسلمين، الحاج الميرزا يد الله دوزدوزاني دامت إفاضاته، ممّن حضر في أبحاثي سنين عديدة حضور تفهمٍ وتعمقٍ وتحقيقٍ، فنال مناه وفاز مبتغاه، فجدّ واجتهد، و بلغ مرتبةً عاليةً من العلم والسداد، فهو اليوم من العلماء العاملين، والفضلاء المحققين، فلله درّه وکثّر الله في أهل العلم أمثاله.
*آیت الله گلپایگانی:
…و ممّن سلک سبيل السلف، و بذل جهده و صرف شطراً من عمره في طلب العلوم الدينية، وحاز مرتبةً من الفضل، جناب العلّامة حجة الإسلام الحاج ميرزا يد الله الدوزدوزاني أيّده الله تعالی… .
مرجعیت
آیت الله دوزدوزانی تبریزی از سال 1373 و در پی درخواست برخی اعاظم و نیز مومنین به انتشار فتاوای خود در ضمن حاشیه بر کتاب “خلاصة الاحکام” پرداخت و علی رغم میل باطنی به مرجعیت رسید. و در سال 1377 اقدام به چاپ رساله ی “توضيح المسائل” نمود. رساله ی عملیه ی ایشان تا به حال به چاپ های متعددی در تیراژهای بالا رسیده و به ویژه در سال های اخیر، میزان مراجعه کنندگان از تهران، کرج، آذربایجان و نیز کشورهایی چون آذربایجان، پاکستان و … رو به ازدیاد بوده است.
آثار و تاليفات
هر چند تمحض و تمرکز ایشان بر روی تدریس علوم دینی چندان مجالی برای تالیف کتاب بر ایشان نگذاشته و خودشان نیز به نوشتن کتاب هایی که چندان مطالب جدیدی در آن یافت نمی شود، اشتیاقی نشان نمی دهند، ولی مکتوبات متعددی چه به شکل انتشار یافته و چه در شکل مخطوط از ایشان موجود است که فهرست وار اشاره می کنیم:
1. إرشاد المؤمنين؛ [حاشیه بر ارشاد المومنین مرحوم آیت الله حجت]
2. تحقيق اللطيف حول التوقيع الشريف؛ [تحقیق در پیرامون امکان و یا عدم امکان رویت حضرت ولی عصر(ع) در زمان غیبت کبری. این کتاب به زبان عربی نوشته شده و انتشار عمومی آن به جهت برخی ملاحظات انجام نشده است.]
3. تغییر جنسیت آری یا نه؟؛ [پژوهشی علمی در موضوع تغییر جنسیت و حکم شرعی آن]
4. توضيح المسائل؛ [تاکنون بیش از 13 بار در تیراژهای فراوان چاپ شده است.]
5. حاشیه علی العروة الوثقی؛ [زیر چاپ]
6. حواشي علی منهاج الصالحين؛ [تکثیری]
7. خمس در عصر پیامبر؛
8. دروس حول المعاد؛ [از سلسله دروس تفسیر موضوعی قرآن]
9. دروس حول الموت والحياة والبرزخ وأشراط الساعة؛ [از سلسله دروس تفسیر موضوعی قرآن]
10. دروس حول نزول القرآن؛ [از سلسله دروس تفسیر موضوعی قرآن]
11. رساله ی هلالیه؛ [کتاب مختصر و نافعی درباره¬ی هلال ماه قمری]
12. كتاب قصاص؛ [مخطوط]
13. ملحقات توضیح المسائل؛
14. مناسك حج تمتع و عمره. [احکام زیارت حرمین شریفین که چندین بار جهت استفاده¬ی مومنین در سفر حج انتشار یافته است.]
15. استفتائات [زیر چاپ]
16. تفسیر ترتیبی سوره هایی از قرآن [مخطوط]
17. دوره ی اصول فقه [مخطوط]
تقریرات شاگردان از دروس ایشان:
1. تقريرات بحث صلات مسافر با عنوان “البیان الباهر في صلاة المسافر” توسط حضرت حجت الاسلام حاج شیخ یوسف یعقوبی [زیر چاپ]
2. تقریرات بحث زکاة [مخطوط]
3. تقریرات صلاة جماعت [مخطوط]
4. تقریرات خمس [مخطوط]
5. تقریرات حلق لحیه [آماده چاپ]
6. تقریرات مکاسب محرمه [مخطوط]
